VAGUS SİNİR UYARIMI

 Vagus Sinir Uyarımı

FİZİK TEDAVİ VE REHABİLİTASYON

Obezite ve Depresyon tedavilerine farklı bir yaklaşım

Obezite ve depresyon çağımızın en önemli rahatsızlıkları arasında sayılmaktadır. Hareketsiz bir yaşam tarzı ve rafine - sentetik yiyeceklerle beslenme alışkanlığının artması obeziteyi tetiklemektedir. Günümüzde bedensel ve çevresel stres faktörlerinin etkisiyle hem obezite hem de depresyon sık ve beraber görülebilmektedir. Stres (bedende fiziksel ve psikososyal yük yaratan her şey) otonom sinir sisteminin sempatik dalını aktive ederek bedende ‘’savaş veya kaç’’ yanıtına neden olmaktadır. Akut stres varlığında hayat kurtarıcı olan bu durum kronik stres durumunda psikososyal ve fiziksel rahatsızlıklara sebebiyet vermektedir. İç ve dış ortamdaki değişikliklere adaptasyonu düzenleyen, iç organların düzenli çalışmasını gerçekleştiren bu sistemin diğer dalı parasempatik sinir sistemi ise bedende sakinleşme ve rahatlamayı sağlar, kısaca ‘’dinlen ve sindir’’ yanıtına neden olur. Otonom sinir sisteminin merkezi beyinde hipotalamus adı verilen bölgedir. Hipotalamus, beynin duygularla ilgili kısmının (limbik sistem) bir parçasıdır ve beynin bilişsel ve zihinsel fonksiyonlarla ilgili en önemli parçası (prefrontal korteks) ile de bağlantıları mevcuttur. Zihinsel olarak stresle baş edilemeyen ve duygusal anlamda çöküş yaşanılan durumlarda hipotalamus sempatik sinir sistemini aktive eder ve otonom sinir sisteminde fonksiyonel bozukluk (disfonksiyon) gelişir. Bu durum parasempatik sistemi baskıladığı için sıklıkla tokluk hissi azalır, bedende sakinleşme ve rahatlama gerçekleşmez. Tokluk hissinin oluşmasında midedeki parasempatik aktivitenin artmasının önemli bir yeri vardır. Midenin genişlemesi ve gerilmesi ile beraber buradaki vagus sinirinin (parasempatik sistemin bir bileşeni) aktivitesi artar ve bu uyarılar beyne ulaşarak tokluk hissini oluşturur. Parasempatik aktivitenin baskılandığı kronik stres durumlarında fazla beslenme, obezite ve depresyon meydana gelir.
Parasempatik sinir sisteminin bir parçası, 10. kafa siniri olan vagus, homeostazın (hücrenin kendini koruması) düzenlenmesinde çok önemli bir role sahiptir. Vagus beyinden çıktıktan sonra kalp, akciğerler, mide, bağırsaklar, karaciğer gibi yapıları uyarır. Beyindeki ve bedendeki nöro-endokrin-immün bağlantıları sayesinde kardiyorespiratuar sistem, sindirim sistemi, enflamasyon, ruhsal durum ve ağrı üzerinde kontrolü vardır. Vagus sinir stimülasyon (uyarımı) tedavisi 19. yy’da başlangıç gösterse de asıl kullanımı 1990’larda ilaca dirençli epilepsi ve depresyon tedavilerinde olmuştur. 2005 yılında The US Food and Drug administration (FDA) sol servikal implante vagus sinir stimülasyonunu tedaviye dirençli epilepsi ve kronik dirençli depresyon hastalıkları için onaylamıştır. 2015 yılında obezite tedavisinde vagus sinir uyarımı yine FDA tarafından kabul edilmiştir. Vagus sinirinin aynı zamanda kulakta da bir dalı olduğu için uyarım kulak üzerinden de yapılabilmektedir. Transauriküler vagus stimülasyonu Avrupa’da epilepsi ve depresyon için 2010’da; ağrı için 2012’de onay almıştır. Vagus sinir stimülasyonu bipolar bozukluk, Alzheimer hastalığı, insülin direnci, astım, fibromyalji, travmatik beyin yaralanması, inme, tremor ve hareket bozuklukları gibi hastalıklar için de araştırılmaya devam edilmektedir. Depresyon, inflamasyon, metabolik sendrom, obezite ve kalp hastalıkları arasındaki ilişkide vagus siniri önemli bir yerde durmaktadır.
Kulak yoluyla vagusun elektriksel yolla uyarımı bedende aşırı aktif sempatik sinir sistemi aktivitesinin düzenlenmesine ve bu sayede stres kaynaklı rahatsızlıkların sağaltımına yol açmaktadır. Stres kaynaklarının zaman-yer çeşitliliği ve süregenliği göz önüne alındığında vagus sinirinin uzun süreli uyarımının toplum ve birey sağlığının korunması ve iyileştirilmesinde dikkate değer bir yöntem olarak gelişmesi beklenebilir. Clancy ve arkadaşlarının 2014 yılındaki yaptıkları çalışmada elektrik akımı (TENS) kullanılarak kulak vagus siniri uyarılmış ve sempatik aktivitenin azaldığı saptanmıştır. Vagus sinir uyarımı ile Busch ve arkadaşları ağrı algısında, Straube ve arkadaşları baş ağrısında azalma olduğunu göstermişlerdir. Jacobs ve arkadaşları ise transkütanöz vagus sinir stimülasyonunun yaşlılarda hafızada iyileşmeye neden olduğunu belirtmektedir.
Sonuç olarak otonom sinir sisteminde fonksiyon bozukluğu durumunda obezite ve depresyon hastalıklarına ek olarak hipertansiyon, kronik ağrı, uyku bozuklukları, kronik yorgunluk, mide-bağırsak rahatsızlıkları, bağışıklık sistemi ile ilgili bozukluklar gibi rahatsızlıklar görülebilmekte; fonksiyon bozukluğunun tedavisi ile yukarıda sayılan hastalıklara ek olarak epilepsi, bağımlılık durumları gibi pek çok rahatsızlığın da tedavisi mümkün olabilmektedir. Vagus sinirinin kulaktaki aferent dalının uyarımı otonom disfonksiyonun tedavisinde önemli bir yere sahip gözükmektedir. Bu yönteminin bütün dünyada yaygınlaşıp tanınması ve mevcut tedaviler içerisinde önemli bir yer edinmesi yakın gelecekte mümkün olabilir.

Uzm Dr. Ali Veysel Özden
Bayrampaşa Kolan Hospital
Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Bölümü

Kaynaklar

Busch V, Zeman F, Heckel A, Menne F, Ellrich J, Eichhammer P. The effect of transcutaneous vagus nerve stimulation on pain perception--an experimental study. Brain Stimul. 2013 Mar;6(2):202-9.

Clancy JA, Mary DA, Witte KK, Greenwood JP, Deuchars SA, Deuchars J. Non-invasive Vagus Nerve Stimulation in Healthy Humans Reduces Sympathetic Nerve Activity. Brain Stimulation 7 (2014) 871-877.

Howland RH. Vagus Nerve Stimulation. Curr Behav Neurosci Rep. 2014 June;1(2): 64–73.

Jacobs HIL, Riphagen JM, Razat CM, Wiese S, Sack AT. Transcutaneous vagus nerve stimulation boosts associative memory in older individuals. Neurobiology of Aging 36 (2015) 1860-1867.

Özden AV. Bazen Her Şey Sinirsel, Bedenimizi kontrol eden otonom sinir sistemine bir bakış. 2015, Agate Yayınları.

Straube A, Ellrich J, Eren O, Blum B, Ruscheweyh R. Treatment of chronic migraine with transcutaneous stimulation of the auricular branch of the vagal nerve (auricular t-VNS): a randomized, monocentric clinical trial. The Journal of Headache and Pain (2015) 16:63.

Yuan H, Silberstein SD. Vagus Nerve and Vagus Nerve Stimulation, a Comprehensive Review: Part II. (Headache 2015, doi: 10.1111/head.12650)

Yuan H, Silberstein SD. Vagus Nerve and Vagus Nerve Stimulation, a Comprehensive Review: Part I. (Headache 2015, doi: 10.1111/head.12647)

Fotoğraflar