FİZİK TEDAVİ VE REHABİLİTASYON
Obezite ve Depresyon tedavilerine farklı bir yaklaşım
Obezite ve depresyon çağımızın en önemli rahatsızlıkları
arasında sayılmaktadır. Hareketsiz bir yaşam tarzı ve rafine - sentetik
yiyeceklerle beslenme alışkanlığının artması obeziteyi tetiklemektedir.
Günümüzde bedensel ve çevresel stres faktörlerinin etkisiyle hem obezite hem de
depresyon sık ve beraber görülebilmektedir. Stres (bedende fiziksel ve
psikososyal yük yaratan her şey) otonom sinir sisteminin sempatik dalını aktive
ederek bedende ‘’savaş veya kaç’’ yanıtına neden olmaktadır. Akut stres
varlığında hayat kurtarıcı olan bu durum kronik stres durumunda psikososyal ve
fiziksel rahatsızlıklara sebebiyet vermektedir. İç ve dış ortamdaki değişikliklere
adaptasyonu düzenleyen, iç organların düzenli çalışmasını gerçekleştiren bu
sistemin diğer dalı parasempatik sinir sistemi ise bedende sakinleşme ve
rahatlamayı sağlar, kısaca ‘’dinlen ve sindir’’ yanıtına neden olur. Otonom
sinir sisteminin merkezi beyinde hipotalamus adı verilen bölgedir. Hipotalamus,
beynin duygularla ilgili kısmının (limbik sistem) bir parçasıdır ve beynin
bilişsel ve zihinsel fonksiyonlarla ilgili en önemli parçası (prefrontal
korteks) ile de bağlantıları mevcuttur. Zihinsel olarak stresle baş edilemeyen
ve duygusal anlamda çöküş yaşanılan durumlarda hipotalamus sempatik sinir
sistemini aktive eder ve otonom sinir sisteminde fonksiyonel bozukluk
(disfonksiyon) gelişir. Bu durum parasempatik sistemi baskıladığı için sıklıkla
tokluk hissi azalır, bedende sakinleşme ve rahatlama gerçekleşmez. Tokluk
hissinin oluşmasında midedeki parasempatik aktivitenin artmasının önemli bir
yeri vardır. Midenin genişlemesi ve gerilmesi ile beraber buradaki vagus
sinirinin (parasempatik sistemin bir bileşeni) aktivitesi artar ve bu uyarılar
beyne ulaşarak tokluk hissini oluşturur. Parasempatik aktivitenin baskılandığı
kronik stres durumlarında fazla beslenme, obezite ve depresyon meydana gelir.
Parasempatik sinir sisteminin bir parçası, 10. kafa siniri
olan vagus, homeostazın (hücrenin kendini koruması) düzenlenmesinde çok önemli
bir role sahiptir. Vagus beyinden çıktıktan sonra kalp, akciğerler, mide,
bağırsaklar, karaciğer gibi yapıları uyarır. Beyindeki ve bedendeki
nöro-endokrin-immün bağlantıları sayesinde kardiyorespiratuar sistem, sindirim
sistemi, enflamasyon, ruhsal durum ve ağrı üzerinde kontrolü vardır. Vagus
sinir stimülasyon (uyarımı) tedavisi 19. yy’da başlangıç gösterse de asıl
kullanımı 1990’larda ilaca dirençli epilepsi ve depresyon tedavilerinde
olmuştur. 2005 yılında The US Food and Drug administration (FDA) sol servikal
implante vagus sinir stimülasyonunu tedaviye dirençli epilepsi ve kronik
dirençli depresyon hastalıkları için onaylamıştır. 2015 yılında obezite tedavisinde
vagus sinir uyarımı yine FDA tarafından kabul edilmiştir. Vagus sinirinin aynı
zamanda kulakta da bir dalı olduğu için uyarım kulak üzerinden de
yapılabilmektedir. Transauriküler vagus stimülasyonu Avrupa’da epilepsi ve
depresyon için 2010’da; ağrı için 2012’de onay almıştır. Vagus sinir
stimülasyonu bipolar bozukluk, Alzheimer hastalığı, insülin direnci, astım,
fibromyalji, travmatik beyin yaralanması, inme, tremor ve hareket bozuklukları
gibi hastalıklar için de araştırılmaya devam edilmektedir. Depresyon,
inflamasyon, metabolik sendrom, obezite ve kalp hastalıkları arasındaki
ilişkide vagus siniri önemli bir yerde durmaktadır.
Kulak yoluyla vagusun elektriksel yolla uyarımı bedende
aşırı aktif sempatik sinir sistemi aktivitesinin düzenlenmesine ve bu sayede
stres kaynaklı rahatsızlıkların sağaltımına yol açmaktadır. Stres kaynaklarının
zaman-yer çeşitliliği ve süregenliği göz önüne alındığında vagus sinirinin uzun
süreli uyarımının toplum ve birey sağlığının korunması ve iyileştirilmesinde
dikkate değer bir yöntem olarak gelişmesi beklenebilir. Clancy ve
arkadaşlarının 2014 yılındaki yaptıkları çalışmada elektrik akımı (TENS)
kullanılarak kulak vagus siniri uyarılmış ve sempatik aktivitenin azaldığı
saptanmıştır. Vagus sinir uyarımı ile Busch ve arkadaşları ağrı algısında,
Straube ve arkadaşları baş ağrısında azalma olduğunu göstermişlerdir. Jacobs ve
arkadaşları ise transkütanöz vagus sinir stimülasyonunun yaşlılarda hafızada
iyileşmeye neden olduğunu belirtmektedir.
Sonuç olarak otonom sinir sisteminde fonksiyon bozukluğu
durumunda obezite ve depresyon hastalıklarına ek olarak hipertansiyon, kronik
ağrı, uyku bozuklukları, kronik yorgunluk, mide-bağırsak rahatsızlıkları,
bağışıklık sistemi ile ilgili bozukluklar gibi rahatsızlıklar görülebilmekte; fonksiyon
bozukluğunun tedavisi ile yukarıda sayılan hastalıklara ek olarak epilepsi,
bağımlılık durumları gibi pek çok rahatsızlığın da tedavisi mümkün
olabilmektedir. Vagus sinirinin kulaktaki aferent dalının uyarımı otonom
disfonksiyonun tedavisinde önemli bir yere sahip gözükmektedir. Bu yönteminin
bütün dünyada yaygınlaşıp tanınması ve mevcut tedaviler içerisinde önemli bir
yer edinmesi yakın gelecekte mümkün olabilir.
Uzm Dr. Ali Veysel Özden
Bayrampaşa Kolan
Hospital
Fizik Tedavi ve
Rehabilitasyon Bölümü
Kaynaklar
Busch V, Zeman F, Heckel A, Menne F, Ellrich J, Eichhammer
P. The effect of transcutaneous vagus nerve stimulation on pain perception--an
experimental study. Brain Stimul. 2013 Mar;6(2):202-9.
Clancy JA, Mary DA, Witte KK, Greenwood JP, Deuchars SA,
Deuchars J. Non-invasive Vagus Nerve Stimulation in Healthy Humans Reduces
Sympathetic Nerve Activity. Brain Stimulation 7 (2014) 871-877.
Howland RH. Vagus Nerve Stimulation. Curr Behav Neurosci
Rep. 2014 June;1(2): 64–73.
Jacobs HIL, Riphagen JM, Razat CM, Wiese S, Sack AT.
Transcutaneous vagus nerve stimulation boosts associative memory in older
individuals. Neurobiology of Aging 36 (2015) 1860-1867.
Özden AV. Bazen Her Şey Sinirsel, Bedenimizi kontrol eden
otonom sinir sistemine bir bakış. 2015, Agate Yayınları.
Straube A, Ellrich J, Eren O, Blum B, Ruscheweyh R.
Treatment of chronic migraine with transcutaneous stimulation of the auricular
branch of the vagal nerve (auricular t-VNS): a randomized, monocentric clinical
trial. The Journal of Headache and Pain (2015) 16:63.
Yuan H, Silberstein SD. Vagus Nerve and Vagus Nerve
Stimulation, a Comprehensive Review: Part II. (Headache 2015, doi:
10.1111/head.12650)
Yuan H, Silberstein SD. Vagus Nerve and Vagus Nerve
Stimulation, a Comprehensive Review: Part I. (Headache 2015, doi:
10.1111/head.12647)